بازار داغ نظرات

گفتگو با سعید رجبی فروتن

به قدرت تشخیص مخاطب اعتماد دارم

شاهین شجری‌کهن

سعید رجبی فروتن مدیر کل ادارة همکاری‌های سمعی و بصری و نمایش خانگی وزارت ارشاد است و به نوعی رییس کل حوزة نمایش خانگی و بازی‌های رایانه‌ای محسوب می‌شود. اگر از سینماگران بپرسید می‌گویند او یکی از مدیران فرهنگی دلسوز و باتجربة کشورمان است که هر وقت و هر جا که بتواند، گره از کار اهالی هنر و سینما می‌گشاید و دست‌اندازهای مسیرهای قانونی را برای‌شان هموارتر می‌کند. او یکی از مدیران نوآور وزارت ارشاد است و نقش مهمی در شکل‌گیری بعضی از اثرگذارترین جریان‌های فرهنگی چند سال گذشته داشته است. یکی از حوزه‌های فعالیت او شبکة نمایش خانگی بوده که تحولات ساختاری چشمگیری را در یکی دو سال اخیر گذرانده و اکنون به یکی از قوی‌ترین حوزه‌های رسانه‌ای کشور تبدیل شده است. با او دربارة شبکة ویدئویی، محتوای فیلم‌ها و چشم‌انداز آیندة ویدئو رسانه‌ها گفت‌وگو کردیم.

برخی از فیلم‌هایی که وارد شبکة ویدئویی می‌شوند آثار سخیفی هستند که هم از لحاظ محتوا و هم از لحاظ تکنیک و ساختار سینمایی ضعف‌های مشهودی دارند. چه تمهیدی برای کاهش یا توقف تولید این‌گونه فیلم‌ها در نظر گرفته‌اید؟

تا پیش از این پروانة ساخت این فیلم‌ها را شورای پروانة ساخت ویدئویی(در اداره کل نظارت) صادر می‌کرد و در زمان صدور پروانة ساخت یک سری تعهدات از سازندگان برای رعایت استانداردهای کیفی اخذ می‌شد. اما در اغلب موارد سازندگان فیلم‌ها کار خودشان را می‌کردند و توجهی به توصیه های شورای پروانه ساخت نمی کردند، چون می‌دانستند که دیگر گذرشان به شورای پروانة ساخت نمی‌افتد و ضرورتی برای پای‌بندی به آن تعهدها وجود ندارد. در واقع تا پیش از این ضمانت اجرایی برای رعایت تعهدات مزبور وجود نداشت اما از مدتی پیش مقرر کردیم که سازندگان و صاحبان فیلم‌ها ملزم باشند که پروانة نمایش ویدئویی را نیز از همان شورای پروانة ساخت بگیرند. یعنی در این مورد خاص گذر پوست به دباغ‌خانه بیافتد! به این ترتیب که شورای نمایش خانگی(در ادارکل همکاری های سمعی و بصری) از تهیه کنندگان علاوه بر پروانه ساخت ، پروانه نمایش ویدیویی نیز اخذ می کند. اگر سازندگان فیلم‌ها حداقل استانداردهای کیفی و سینمایی را در چارچوب تعهدهای اولیه رعایت کرده باشند، به فیلم آن‌ها اجازة پخش خانگی داده می‌شود. ضمناً کار ضعیف و فاقدکیفیت در کارنامة آن‌ها ثبت می‌شود و در جریان صدور پروانة ساخت فیلم‌های بعدی به عنوان امتیاز منفی لحاظ خواهد شد.

قبول دارید که بعضی از فیلم‌های ویدئویی حتی از نمونه‌های سینمایی هم مبتذل‌تر هستند و ممکن است سلیقة خانواده‌ها را پایین بیاورند؟

بله ! احساس خطر اهالی سینما را درک می‌کنم، اما باید بگویم که ابزارهای مدیریتی برای اصلاح و ایجاد تعادل در محصولات شبکة نمایش خانگی وجود دارد و از این بابت نگران نیستیم. در پرداختن به مقولة ابتذال فیلم‌های ویدئویی مقداری هم بزرگ‌نمایی شده و دلایل آن را هم به دفعات گفته ام و تکرار می کنم که تهیه کنندگان سینما نباید وقتی تمکین موسسات ویدیو رسانه را در برابر قیمت های پیشنهادی بعضا" نامعقول خود برای واگذاری رایت ویدیویی آثارشان نمی بینند، دچار توهم شوند که لابد سرمایه آنها صرف تولید یا خرید فیلم های ویدیویی نازل می شود.! از سوی دیگر تعداد این آثار در میان حدود 400 پروانه صادر شده در سال جاری فقط 8 عنوان می باشد. جا دارد دوستان دلسوز حساسیت خود را معطوف سینما و کیفیت آثار آن کنند و از آن به عنوان منبع تغذیه اصلی شبکه ویدیویی انتظارات بیشتری را طلب کنند. اطمینان می دهم که این عرصه را محل امنی برای کسانی که صرفا" مقاصد سوداگرانه دارند، قرار نخواهیم داد. همچنین  هوشمندی و قدرت تشخیص مخاطب عام را نباید دست کم گرفت و این تصور پدید نیاید که مخاطبان نشسته اند تا ما هر رطب و یابسی را به نام فیلم کمدی به خورد آنها دهیم و دم برنیاورند. خیر.! در شبکه ویدیویی بر خلاف بعضی دیگر از رسانه ها امکان انتخاب آگاهانه برای مخاطب وجود دارد و برای هر فیلمی مردم راضی به پرداخت هزینه نمی شوند.

از یاد نبریم که عرضه فیلم در سوپر و واحدهای صنفی مشابه در کنار محاسنی که دارد، چندان بی عیب و نقص هم نیست . کمترین آن، تحمیل سلیقه جناب مغازه دار برای آرایش ویترین یا چیدمان محصولات مطابق سلیقه و پسند خودش است. کاری که سال هاست حضرات رانندگان اتوبوس های بین شهری با بنده و شمای مسافر می کنند. یک وقت ویرشان می گیرد، اشک مان را برای قصه های سوزناک فیلم های هندی از دیده غلطان کنیم و لابد حالا از به اصطلاح کمدی های دم دستی روده بر شویم.!

به نظر می‌رسد تعادل میان عرضه و تقاضا در بازار نمایش خانگی به هم خورده و مردم به قدری برای تماشای محصولات جدید تمایل دارند که تولیدات هرسال جوابگو نیست. آیا به همین دلیل است که شاهد پخش فیلم‌های قدیمی‌تر در شبکة ویدئویی هستیم؟

طبیعی است که زمان پخش بعضی از این فیلم‌ها سودآوری بازار ویدئو رسانه‌ها تا این اندازه بالا نبوده است و حالا خیلی از تهیه‌کننده‌ها با پخش دوبارة فیلم‌شان می‌خواهند از منافع این بازار بهره‌مند شوند. در مواردی هم مجوز پخش ویدئویی یک اثر به پایان رسیده و با تمدید آن در زمان کنونی، دوباره در شبکة ویدئویی توزیع شده است. ما هر سال حدود هزار پروانة نمایش ویدئویی صادر می‌کنیم و احساس نمی‌کنم در زمینة تعداد یا تنوع آثار کمبودی وجود داشته باشد. شاید بعضی از تهیه‌کننده‌ها می‌خواهند از قافله عقب نمانند و در این بازار پرسود و پرمخاطب سهمی داشته باشند.

به نظر شما اصلی‌ترین دلایل ایجاد این بازار پرسود و پرمخاطب چه بود؟ شبکة نمایش خانگی که زمانی فقط تکمله‌ای کم‌اثر بر اکران فیلم‌ها محسوب می‌شد چگونه به این میزان سوددهی و اثرگذاری رسید؟

نخستین دلیلش گشایش بازار بود که فقط به ویدئو کلوب‌های سنتی بسنده نکردیم و از ظرفیت واحدهای صنفی دیگر مثل سوپرمارکت‌ها، کتاب ‌فروشی‌ها و کیوسک‌های مطبوعاتی استفاده کردیم و سپس کاستن از بهای محصولات که امکان خرید ارزان و آسان را برای طیف گسترده‌ای از مردم فراهم کرد.

این اتفاق چگونه روی داد؟ ایدة اصلی متعلق به کدام شخص یا نهاد بود؟

حاصل تشریک مساعی اعضای ستادی بود که زیر تابلوی «ستاد مبارزه با محصولات غیرمجاز» می‌نشستند. این ستاد از مدیر کل سمعی و بصری معاونت سینمایی، مدیرعامل مؤسسة رسانه‌های تصویری و نمایندگان مراجع قضایی، انتظامی و امنیتی تشکیل می‌شد و راهکاری که برای مبارزه با قاچاق فیلم‌های سینمایی ارائه داد این بود که دسترسی مردم به کالای فرهنگی مجاز را ارزان و آسان کند تا استقبال از کالای قاچاق و غیرمجاز کاهش بیابد. به این ترتیب بهای نسخه‌های مجاز کاهش یافت و شبکة ویدئویی گسترده‌تر شد.

نگران نیستید که گسترش شبکة نمایش خانگی پیامدهای منفی به دنبال داشته باشد؟ مثلاً به سینما لطمه بزند یا مانع توسعة سالن‌های سینما شود؟

به نظرم آثار مثبت گسترش ویدئو رسانه‌ها بیشتر بوده است. حق پخش فیلم‌ها افزایش چشمگیری پیدا کرده و دست اندرکاران سینما ترجیح می‌دهند با خلاصی از هزینه‌های اکران فیلم‌شان را مستقیماً وارد شبکة خانگی کنند. در واقع دورة خواب و رکود سرمایه کاهش یافته و به همان نسبت مخاطبان فیلم‌ها نیز بیشتر شده‌اند. اگر بخواهیم به سینمایی پویا و کارآمد برسیم باید توسعة متوازن داشته باشیم. قبول دارم که اگر شبکة ویدئویی بیش‌فعال باشد و بیش از حد گسترش پیدا کند ممکن است به سینما لطمه بزند و حداقل آسیبی که وجود دارد این است که مردم ترجیح می‌دهند به جای رفتن به سینما در خانه فیلم ببینند که این عادت به نفع سینما نیست. برای توسعة سینما باید توسعة زیر ساخت داشته باشیم و یکی از مشکلات این است که انگیزة سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بخش ساخت سالن‌های سینما وجود ندارد و اهرم‌های تشویقی هم تا کنون کارآمد نبوده‌اند. نهادهای عمومی مثل شهرداری باید ملزم به ساخت زیرساخت‌های سینمایی باشند و بهره‌برداری را به بخش خصوصی واجد صلاحیت بسپارند.

جمع‌بندی مشخصی از واکنش سینماگران به گسترش شبکة ویدئویی دارید؟

خوش‌بختانه واکنش‌ها عموماً مثبت بوده، اما نگرانی‌هایی هم وجود دارد که معقول و پذیرفتنی است. بیشترین نگرانی دربارة افزایش حجم فیلم‌های سخیف و تغییر ذائقة مخاطب به سوی آثار کم‌ارزش و مبتذل بوده است. ولی در مجموع اتفاق نظر وجود دارد که گسترش ظرفیت‌های شبکة ویدئویی به نفع سینما است. استقبال از فیلم‌های خوبی که در سینماها اکران شده و عدم استقبال از آثار سخیفی که در شبکة ویدئویی توزیع می‌شوند، ثابت می‌کند که مردم صاحب قوة تشخیص هستند و فیلم‌های ضعیف را پس می زنند، چون بسیاری از نهیب‌های هشداردهنده را از همین مردم و مخاطبان انبوه خورده‌ایم و داوری عمومی اغلب مقرون به صحت بوده است. از سوی دیگر سینما و تلویزیون در کشور ما قدمت دارند و تجربة سال‌ها فعالیت در عرصة عمومی پشتوانة تصمیم‌ها و سیاست‌های این دو رسانه است، اما شبکة ویدئویی قدمت زیادی ندارد. باید فرصت آزمون و خطا در این عرصه ایجاد شود تا سینماگران موفق به تولید آثاری متناسب با رسانة ویدئو شوند و محصولاتی متفاوت با تلویزیون و سینما تولید کنند.

و آخرین پرسش... چه زمانی از عصر ویدئوسی‌دی عبور می‌کنیم؟ اکنون سخت‌افزارهای جدید مثل بلوری در دنیا جا باز کرده‌اند، اما ما هنوز برای عرضة فیلم‌ها روی دی‌وی‌دی مشکل داریم و از سیستم‌های بی‌کیفیت وی‌سی‌دی استفاده می‌کنیم که هر فیلم سینمایی را در دو حلقه جای می‌دهند.

استفاده از دی‌وی‌دی یک ضرورت انکارناپذیر است و به نظرم تا همین حالا هم به اندازة کافی به تعویق افتاده است. جمع‌بندی و مطالعة ما نشان می‌دهد که مانع خاصی وجود ندارد، به شرطی که ما به عنوان سیاست‌گذار ارادة قاطع نشان دهیم تا با رعایت استانداردها و حفظ کیفیت، حداقل  فیلم‌ها ی ایرانی روی دی‌وی‌دی تکثیر و توزیع شوند. پیشاپیش اعلام می‌کنم که از آغاز سال 1390 ویدیو رسانه‌های فعال در شبکة خانگی باید از دی‌وی‌دی استفاده کنند و واحدهای صنعتی آمادة تغییر خطوط از وی‌سی‌دی به دی‌وی‌دی باشند. خوشبختانه در این بخش محدودیت نیروی انسانی یا مشکل فنی وجود ندارد و افکار عمومی هم آمادة این تغییر است.